TERTIO/ 22 MEI 2019
"Waardevolle schilderingen worden luxebehang"
De nakende verkoop van de Gentse Sint-Annakerk aan Delhaize geeft al maanden aanleiding tot mediagenieke protestacties voor de deuren van de hermetisch afgesloten stadsparel. Christenen, kunstminnende burgers, bezorgde buurtbewoners en moslims vinden elkaar in hun onbegrip om zoveel plat-economisch kortetermijndenken.
Sylvie Walraevens
"De spirituele betekenis van de kerk raakt ook bij andersgelovige zinzoekers een gevoelige snaar."
Erfgoedexpert Peter Bral en theologe-kunsthistorica Mieke Felix, actievoeders van SOS Sint- Anna, begrijpen de kortzichtigheid van het stadsbestuur en de lethargie van de kerk niet. Bral is duidelijk: "Wij zijn niet tegen herbestemming; een oplossing die beantwoordt aan de noden van de tijd is nodig. Maar een harde commerciële bestemming is hier onaanvaardbaar. Voor de stad is Sint-Anna gewoon een van de zeventien Gentse kerken voor herbestemming. Maar het gaat hier om een uniek 19de-eeuws bouwwerk van 2.000 vierkante meter, beschilderd met fresco's van pigment en was op droge ondergrond die de kerk een matte glans en een bijzondere uitstraling geven.
Sint-Anna is de grootste Europese kerk in rondbogenstijl, een combinatie van neoromaanse en -byzantijnse elementen. Wie de kerk binnenkomt, ervaart de bijzondere mystieke sfeer. Ik zou dat zo graag met bezoekers delen, maar de kerk mag niet geopend worden. Stad en kerkfabriek schuiven elkaar de zwartepiet door."
Immo
Delhaize beweert dat het de kunstwerken zal behouden, maar inzage in het dossier wordt het actiecomité geweigerd. De stad is eigenaar van de kerk en voorstander van de nieuwe bestemming.
Voor het bisdom is Delhaize geen voorkeursoptie binnen de vijf ingediende projecten, maar het formuleerde geen bezwaren. "Dit is een grootschalig immoproject dat Delhaize als mogelijk nieuwe eigenaar erg veel zal opbrengen", weet Bral. "De kerk met daarrond 2.500 vierkante meter grond, goed voor is luxeappartementen, wordt voor 500.000 euro verkocht. Onbegrijpelijk."
"De stad besteedde bovendien al is miljoen euro aan restauratiewerken. Ze voert aan dat het Delhaize-consortium geld heeft voor een duurzame bewaring van de site. Maar het gaat wel om een supermarkt, hé? Waardevolle muurschilderingen worden zo luxebehang."
De Belgisch-Russische violist Mikhail Bezverkhni, winnaar van de Koningin Elisabethwedstrijd in 1976, speelt dagelijks tussen 12 en 13 uur viool op de drempel van de kerk.
Turkse bananen
De Belgisch-Russische violist Mikhail Bezverkhni, winnaar van de Koningin Elisabethwedstrijd in 1976, speelt uit protest dagelijks tussen 12 en 13 uur viool op de drempel van de kerk. Omdat ook op Pasen de deuren meedogenloos dicht bleven, trok hij een priesterhabijt aan en hield hij een geïmproviseerde viering buiten. Hij noemt de op til zijnde herbestemming "immoreel, anticultureel, antihistorisch en antireligieus". "Slechts een minderheid van de protesteerders is openlijk christelijk", licht Felix toe. "De spirituele betekenis van die uitzonderlijke kerk raakt ook bij andersgelovigen een gevoelige snaar. Zelfs in de Gentse moslimgemeenschap is de solidariteit voor de actie groot vanuit een intuïtieve verontwaardiging. Een Turkse groenteboer schonk anoniem een grote zak bananen om uit te delen aan wie kwam luisteren naar de dagelijkse middag concerten' van Bezverkhni. Wij richten ons tot zinzoekers in brede zin. Dat er een actiegroep rond Sint-Anna ontstond, wijst op een maatschappelijke hang naar het spirituele. Velen zijn verbolgen om de kapitalistische drijfveren van koper en verkoper. Het grote geld, de nieuwe mammon, verblindt. De spirituele ruimte, de schitterende lichtinval en het unieke zicht op de kerk moeten wijken voor commerciële waarden. De gesprekken met het stadsbestuur verlopen veeleer moeizaam, hoewel we als eerste burgerplatform ooit de kans hebben gekregen ons standpunt te verdedigen bij de Commissie Cultuur. Die commissie plant eerstdaags de kerk te bezoeken."
Bijzondere akoestiek
De actievoerders schuiven één belangrijk criterium naar voren voor een aanvaardbare herbestemming van Sint-Anna. "De kerk moet eigendom blijven van de gemeenschap", vindt Bral "Een culturele ruimte, een interreligieuze ontmoetingsplaats, een toeristische trekpleister... zolang het monumentale karakter, de mystieke sfeer en de waardevolle kunstwerken maar bewaard blijven. De enorme open ruimte biedt plaats voor wel 1.000 zit- of 2.000 staanplaatsen. Ze heeft ook een bijzondere akoestiek met 8,5 seconden nagalm. Dat is te veel voor een symfonisch orkest, maar een cello zou er prachtig tot zijn recht komen. Wij vragen ook dat de groene ruimte rond de kerk bewaard blijft. De kerk met omliggende gronden is beschermd als stadszicht en ook het interieur -inclusief een bijzonder orgel- is beschermd. Maar een klassering wordt vandaag met een vingerknip opgeheven. Volgens uitgelekte informatie zou men op de plaats van het orgel een wijnbar maken, terwijl dat instrument in perfecte staat is en speciaal voor die kerk werd ontworpen."
"Ik heb begrip voor de financiële overwegingen van het stadsbestuur", vervolgt de erfgoedspecialist. "Maar in de tijd dat Sint-Anna gebouwd werd, waren de economische problemen veel groter. Toch is men erin geslaagd de kerk te bouwen. Burgers hebben vrijwillig meegeholpen. Waarom kan dat vandaag niet? Natuurlijk stond de kerk toen maatschappelijk sterker en droegen mensen bij voor hun zielenheil. Maar er is geld, ik ben ervan overtuigd dat burgers ook vandaag te mobiliseren zijn."
Onze Notre-Dame
In afwachting van nieuws zoeken de ongeruste burgers hun toevlucht tot mediagenieke protestacties. In navolging van Bezverkhni waren in een mum van tijd 24 muzikanten bereid hun muzikale duit in het zakje te doen tijdens een in de haast georganiseerde benefietconcertmarathon. Bekende namen als Sioen of Myrrdin De Cauter tekenden meteen in. Op 9 mei vormden de actievoerders een mensenketting van de kerk tot het stadhuis. "Sint-Anna is onze Notre-Dame", vertelt Bral. "Ze heeft iconische waarde. Toen ik de eerste keer de kerk binnentrad, werd ik overvallen door de mystieke sfeer. Het mag overdreven klinken, maar Sint-Anna heeft het potentieel een Lam Gods te worden. Maar dat vat de stad Gent niet. Ze begrijpt de heisa niet, terwijl de helft van de cultuurcommissie nog nooit een stap in Sint-Anna zette!"
Korte termijn
Felix kaart een nog diepere teloorgang aan: "Velen - ook kunstkenners - hebben geen oog meer voor inhoud. Tijdens de Lam-Godswandelingen die ik vroeger organiseerde, zeiden jongeren mij hoe interessant ze dat vonden, maar dat alles wat ik vertelde, voor hen volstrekt nieuw was. Ze hebben geen referentiekader meer. Ons onderwijs moet daarop inzetten en kennis over kunst niet voorbehouden aan studenten in het kunstonderwijs. Sint-Anna is te mooi om er zomaar je boodschappen te doen zonder kennis van de beschilderingen. In een volgende fase vragen mensen zich af wat die vreemde taferelen daar doen en ligt het pad open voor een definitieve vernieling. 'Wie de kerken niet eert, is de kathedralen niet weerd', kopte De Morgen na de brand in de Notre-Dame. Een kerk is vandaag niet meer waard dan een knappe hangar, ze roept geen enkele gevoeligheid meer op". Alleen het economische potentieel interesseert bestuurders, beaamt Bral, "maar de verkozenen hebben de plicht op lange termijn te denken. In 1980 heeft men Sint-Anna al eens willen afbreken voor een grote parking. Dat ging niet door. Vandaag, met het circulatieplan in de Gentse binnenstad, zou zo'n parking getuige zijn geweest van een ongelooflijk kortetermijndenken."
Boven de radar
Hoewel het dossier voor de actiegroep volkomen duister blijft en de uitkomst onzeker, maken de acties van SOS Sint-Anna heel wat los. Bral, die al 50 jaar actie voert, maakte nog nooit zo'n brede belangstelling mee. "De meeste erfgoedacties blijven onder de radar, maar de verzetsdaden van Bezverkhni en de deelname van Sigiswald Kuijken gaven gewicht aan onze actie. Ondanks ernstige rugproblemen is Kuijken op de kerktrappen komen spelen en heeft hij een krachtige boodschap gebracht. Mede dankzij zijn internationale reputatie werd het Facebookfilmpje na twee dagen al 150.000 keer bekeken."
Mieke Felix
“Slechts een minderheid van de protesteerders is openlijk christelijk”
Peter Bral
“Sint-Anna heeft het potentieel een Lam Gods te worden”
De tweede concertmaraton heeft plaats tijdens de Open Kerkdagen op 1 en 2 juni.
SOS Sint-Anna opent ook een discussieforum rond respectvolle herbestemmingen in het algemeen.
Pagina 2 van 4